De digitale toekomst van schuldsaneringen

Wsnp Periodiek augustus 2016, nummer 19

Erik Boerma*

1. Inleiding

De Rechtspraak wil toegankelijker, gebruiksvriendelijker en begrijpelijker worden voor rechtzoekenden en ketenpartners en werkt daar sinds 2013 aan in het Programma KEI (Kwaliteit en Innovatie). Over een paar jaar kan iedereen online een rechtszaak starten. Voor advocaten en juristen wordt digitaal procederen verplicht. De daarvoor benodigde wetgeving is 12 juli jl. door de Eerste Kamer aangenomen. Andere partijen, zoals burgers, krijgen toegang tot het digitaal dossier van hun zaak via Mijn Rechtspraak.

Naast digitaal procederen wordt ook het toezichthouden, dus daar waar de rechter toezicht houdt op het werk van de curator bij faillissementen en bewindvoerders bij schuldsaneringen en beschermingsbewind, gedigitaliseerd. Daarbij is digitalisering een middel, niet het doel, want het moet leiden tot verbeteringen voor zowel burgers als professionals, zowel binnen als buiten de Rechtspraak. In dit artikel wil ik kort beschrijven wat KEI kan gaan betekenen voor de praktijk van rechters, bewindvoerders en mensen die in de schuldsanering zitten, en welke verbeteringen we samen kunnen bereiken.

2. Toezicht en rechtspraak

Een van de belangrijkste vragen die we binnen KEI hebben gesteld toen dit programma van start ging, was waarin toezicht houden nu verschilt van het civiel-, bestuurs- en strafrecht. In de kern is het antwoord dat die laatste werkstromen gericht zijn op geschilbeslechting, waarbij een vonnis, een schikking en een mediation partijen (hopelijk) helpt om weer verder te kunnen. In deze rechtsgebieden zijn vonnis en schikking eigenlijk het “product” van de Rechtspraak. Maar wat is eigenlijk het “product” van toezicht? Dat is als eerste dat de rechtspraak als toezichthouder heeft (mee) te zorgen voor goede curatoren en bewindvoerders, want het is de Rechtspraak die bepaalt welke bewindvoerder en curator op welke schuldsanering of welk faillissement wordt gezet. Daarnaast heeft de Rechtspraak er voor te zorgen dat die goede bewindvoerder en curator zijn of haar werk ook goed doet en ook gezamenlijk met hen moet definiëren wat “goed” is. Dit kun je daarna vertalen naar standaard werkwijzen, plannen van aanpak, kwaliteitsindicatoren. Dit draagt ook bij aan het meer uniform werken van de Rechtspraak -een veel gehoorde en terechte klacht van bewindvoerders is dat we dat namelijk nu als puntje bij paaltje komt niet doen en het zorgt er ook voor dat de buitenwereld makkelijker kan begrijpen wat we doen, waarom en wanneer. Kortom, door digitaal te gaan werken kunnen we zorgen dat we slimmer samenwerken en ook hogere kwaliteit voor de maatschappij kunnen leveren.

In de periode 2014-2015 heeft KEI-Toezicht met de Rechtspraak, curatoren en bewindvoerders met name gewerkt aan het inhoudelijk vormgeven van de nieuwe werkwijzen. Gelijktijdig zijn we vanaf het najaar 2014 begonnen aan het neerzetten van de digitale basisstructuur die nodig is om op deze manier te kunnen werken. Een van de eerste denkstappen is geweest -voor sommige juristen lastig dat het niet meer gaat om dossiers en stukken. Een brief is een vehicle voor informatie, een pdf is (maar) een digitale brief maar het gaat uiteindelijk om de inhoud, en dat zijn data, informatie. De Rechtspraak heeft er daarom voor gekozen voor toezichthouders (rechters-commissarissen, kantonrechters, secretarissen en administratief medewerkers) een datasysteem te maken: het Toezichtsysteem. Op die manier komt een vraag van een curator namelijk direct geautomatiseerd binnen bij bijvoorbeeld die rechter-commissaris, kan het systeem controles doen op de rekening en verantwoording -de Rechtspraak gaat dus niet meer handmatig bedragen natellenen data kunnen geautomatiseerd gedeeld worden op bijvoorbeeld het insolventieregister. In dat verband wijs ik er op dat het Ministerie van Veiligheid en Justitie het wetsvoorstel modernisering van de faillissementsprocedure in consultatie heeft gebracht wat met name ook op dit aspect ziet: hoe zorgen we dat de belanghebbenden, bijvoorbeeld crediteuren, sneller en juiste informatie ontvangen.

In voorjaar en zomer 2015 is het Toezichtsysteem in faillissementszaken getest met een drietal pilotgerechten en een tiental curatoren. Gelet op het -in verhouding met bewindvoerdersgeringe aantal zaken per curator, is voor de curatoren een digitaal portaal gebouwd. Zij kunnen met hun advocatenpas inloggen, (gestructureerde) machtigingsverzoeken doen en verslag uitbrengen aan de rechtbank. Ook dit laatste gaat in een gestructureerde vorm. Dat wil zeggen er is maar één verslag en dat wordt in de loop van de tijd aangevuld. Een curator dient dus niet meer in de looptijd tien a vijftien verschillende verslagen in die je naast elkaar moet zien te leggen. Berichten, goedgekeurde machtigingen, vragen, planningsvoorstellen voor zittingen of overleg ontvangt de curator en zijn medewerker ook in dat portaal. De pilot is goed verlopen, en in het najaar 2015 hebben alle rechtbanken het systeem in gebruik genomen en sindsdien voeren zij het aantal zaken op. Op dit moment zijn ongeveer 800 curatoren geautoriseerd voor het portaal, alle medewerkers van de insolventieteams voor het Toezicht-systeem en wordt er ongeveer in 5400 zaken digitaal toezicht gehouden. Naar verwachting zal dit aantal eind dit jaar verdubbeld zijn en eind 2017 zullen nagenoeg alle faillissementszaken digitaal worden afgedaan behalve die dossiers die op korte termijn nog op papier worden afgewikkeld.

Momenteel wordt er gewerkt aan een aanpassing van het toezichtsysteem voor (kanton)bewindszaken. Het aantal bewindszaken overtreft het aantal faillissementen en schuldsaneringen met een factor drie tot vier; momenteel zijn er ongeveer 220.000 bewindszaken, waarvan 160.000 in behandeling bij professionele bewindvoerders. Deze bewindvoerders, ongeveer 2000 personen, hebben elk in de range van drie tot (op kantoorniveau) 2.000-4.000 zaken in behandeling. Dit volume heeft gemaakt dat anders dan voor faillissementscuratoren, de communicatie tussen die bewindvoerders en de Rechtspraak niet via een portaal gaat lopen maar via een zogenaamde systeemkoppeling. Een systeemkoppeling houdt in dat de applicatie die de bewindvoerder gebruikt, gekoppeld is en communiceert met het systeem van de Rechtspraak. Dit betekent dat een bewindvoerder vanuit zijn eigen applicatie bijvoorbeeld een rekening en verantwoording of een machtigingsverzoek kan indienen. Er hoeft dus geen handeling meer te worden verricht door een medewerker die bijvoorbeeld anders gegevens zou moeten invoeren in een digitaal portaal. Dit scheelt werk en maakt de uitwisseling van gegevens veel minder foutgevoelig; iets wat bij de grote aantallen rekening en verantwoordingen die door de bewindvoerders worden ingediend ook een belangrijke reden was om voor een dergelijke koppeling te kiezen. Er wordt voor de bewindvoerders daarom ook geen portaal ontwikkeld, hetgeen dus met zich mee brengt dat alle professionele bewindvoerders met een applicatie zullen moeten werken die heeft bewezen in staat te zijn om te communiceren met het computersysteem van de Rechtspraak. Er wordt hiervoor nauw samengewerkt met een negental IT-leveranciers; in de pilot –met drie pilotgerechten en 28 professionele bewindvoerders is de systeemkoppeling al werkend voor een tweetal leveranciers. Binnen enkele weken zal dit aantal zijn gegroeid naar een vijftal en naar verwachting zullen eind van het jaar alle applicaties van alle leveranciers zijn aangesloten.

Een systeemkoppeling vergt dus meer (IT)samenwerking dan bij het aanbieden van een portaal het geval is en het vergt ook tijd voor die leveranciers om hun applicaties -en voor bewindvoerders en Rechtspraak hun werkwijze aan te passen. Daarnaast dient de bewindvoerder een digitaal authenticatiemiddel aan te schaffen. Dit kost 450- ,euro per drie jaar. Naar verwachting loopt de pilot tot komend voorjaar, waarna bij uitrol alle rechtbanken en bewindsteams er mee kunnen werken. Net als bij de implementatie van het Toezicht-systeem in faillissementszaken worden de lokale gerechten hierbij begeleid door KEI. Vooraf en tijdens de uitrol wordt er gecommuniceerd naar de bewindvoerders welke bewindvoerders en dossiers zullen starten met de digitale werkwijze en op welke wijze de rechtbanken met hen gezamenlijk gaan opschalen. Verwacht wordt dat –gezien het eerder genoemde grootte aantal bewindszaken het opschalen een traject mogelijk van meer dan een jaar zal zijn.

3. En wat betekent dit nou voor Wsnp-bewindvoerders?

Zodra het Toezicht-systeem voor bewindszaken landelijk in gebruik is genomen gaan we werken aan aanpassing van het systeem voor schuldsaneringszaken en Wsnp-bewindvoerders. Naar verwachting zal dit rond de zomer 2017 zijn zodat we daarna kunnen beginnen met het werken met het systeem bij –opnieuw een drietal pilotgerechten, te weten Amsterdam, Midden-Nederland en Zeeland-West Brabant. Een uitrol van het systeem zou dan eind 2017 kunnen plaatsvinden zodat vanaf dan voor alle Wsnp-bewindvoerders het digitale samenwerken met de Rechtspraak echt gaat beginnen.

Op dit moment gaan we er van uit dat voor Wsnp-bewindvoerders een systeemkoppeling aantrekkelijker is dan het aanbieden van een portaal. Niet alleen vanwege het gemiddelde aantal zaken dat een Wsnp-bewindvoerder in behandeling heeft maar ook vanwege het feit dat een viertal leveranciers die nu betrokken zijn in de pilot bewind ook applicaties maakt die gebruikt worden door Wsnp-bewindvoerders. Het zal dus betrekkelijk gering werk zijn voor die leveranciers en Rechtspraak om de systemen aan te passen voor deze digitale samenwerking. We onderzoeken samen met de brancheverenigingen of het klopt dat dan het overgrote deel van de Wsnp-bewindvoerders vanuit een eigen werkomgeving digitaal gekoppeld kan zijn aan de Rechtspraak. De Rechtspraak zal in dat geval geen portaal ontwikkelen voor Wsnp-bewindvoerders. Dit kan nadelig zijn voor bewindvoerders die niet werken met een pakket van een van die vier IT-leveranciers of werken met een pakket van een IT-leverancier die wij nog niet kennen. Het is daarom belangrijk dat bewindvoerders nagaan of hun leverancier nu of in de nabije toekomst in staat is hun applicatie van een systeemkoppeling te voorzien of desnoods dat zij te zijner tijd switchen van leverancier. Zodra we een helder beeld hebben zullen we hierover nader in contact treden met de brancheverenigingen en verder berichten. Naar verwachting zullen we op niet al te lange termijn de eerste besprekingen met IT-leveranciers, brancheverenigingen en bewindvoerders voeren hoe de ontwikkeling van de systemen en koppelingen in gang te zetten. Ook zal er met de pilotgerechten en de nog te selecteren pilotbewindvoerders gesproken gaan worden hoe we de pilot gaan doen, waarover later ook nader wordt bericht.

4. Wat gebeurt er na de uitrol van het Toezicht-systeem?

Met het koppelen en uitrollen van een landelijk systeem voor Wsnp-zaken zijn we er als KEI nog niet. Op dat moment hebben we alleen nog maar het werk voor de professionals gedaan maar niet voor de burger zelf. In de planning van KEI staat voor 2019 het inrichten van een portaal voor het aanvragen van bijvoorbeeld een faillissement, schuldsanering en bewind. Er moet nog wat denkwerk worden verricht hoe we dit portaal gaan inrichten en wat dit bijvoorbeeld gaat betekenen voor schuldhulpverlening, kredietbanken en gemeentes. Dit zijn namelijk de belangrijke partijen die een rol hebben in de fase voorafgaand aan een faillissement of schuldsanering of bewind. Daarom willen we vanuit KEI ook nadenken hoe we niet alleen digitaal deze werelden met de rechtspraak kunnen verbinden maar ook of we niet de organisaties dichter bij elkaar kunnen brengen. Ik zou graag naar een toekomst willen waarin we het voor een burger met geldproblemen en stress makkelijker maken en juist laagdrempeliger. Maak niet alleen een digitaal loket maar richt ook een schuldenloket bij de Rechtspraak in. Zodat een burger, die soms ook niet weet wat hij of zij nu precies aan de Rechtspraak moet vragen en vaak ook niet weet wat hem te wachten staat gewoon te woord kan worden gestaan bij een aanvraag. Of indien deze betrokken is in een heel andere procedure -een strafzaakdoor de rechtspraak gewezen kan worden op wat bijvoorbeeld de schuldhulpverlening zou kunnen betekenen en dat schuldhulpverlening ook gewoon in de rechtbank een plek heeft. Want schulden duiken in alle dossiers van de rechtspraak op en houden zich niet aan de juridische kadertjes. En het mooie is, als je slim digitaliseert en organiseert, hoeven wij dat met elkaar ook niet te doen.

Voetnoten

* Erik Boerma is Portefeuillehouder Toezicht in het Programma KEI. U kunt hem bereiken via [email protected]. Josephine Fietelaars is werkzaam in Implementatie Toezicht in datzelfde programma, voor contact: [email protected].