Recht op een bankrekening?

Wsnp Periodiek augustus 2010, nummer 11

Margreet van Bommel

1. Inleiding

Personen waarop de Wsnp van toepassing is verklaard, kunnen geconfronteerd worden met onwil van banken om een bankrekening te behouden dan wel te openen. Nu een bankrekening essentieel is om aan het moderne betalingsverkeer en het maatschappelijk leven deel te nemen, is het van belang om bij deze materie stil te staan. Bovendien zullen bewindvoerders sanieten erop wijzen dat zij verplicht zijn een bankrekening aan te houden, niet in de laatste plaats om controle uit te oefenen op de financiële handel en wandel van de sanieten.

2. Convenant Primaire Betaaldiensten

Banken spelen bij het houden van een bankrekening uiteraard een belangrijke rol. De Nederlandse Vereniging van Banken heeft in 2001, in overleg met het Ministerie van Financiën en het Leger des Heils een zogenaamd ‘Convenant Primaire Betaaldiensten’ vastgesteld (www.nvb.nl). De ABN-AMRO Bank, de ING-Bank, Rabobank en SNS-bank hebben het Convenant onderschreven.

In het convenant is, kort gezegd, afgesproken dat een ieder die meerderjarig is, een vaste woon- of verblijfplaats in Nederland heeft of een postadres bij een erkende hulpverleningsorganisatie of overheidsinstantie en beschikt over een geldig identiteitsbewijs, recht heeft op een basisbankrekening. De aanvrager van zo’n basisrekening mag niet reeds beschikken over een bankrekening bij een andere financiële instelling. Bij het houden van een basisbankrekening bestaat (uiteraard) geen mogelijkheid tot roodstand. Op zo’n basisbankrekening kan het loon, pensioen of uitkering worden gestort. Ook kunnen bedrijven gemachtigd worden bepaalde bedragen af te schrijven, kan er gepind worden en kan er geld overgemaakt worden binnen Nederland met overschrijvingsformulieren of acceptgirokaarten en worden rekeningafschriften ter beschikking gesteld. De bank mag op basis van het Convenant een aanvraag weigeren wegens negatieve antecedenten van de aanvrager, bijvoorbeeld indien haar bekend is dat de aanvrager is of was betrokken bij oplichting, misbruik van vertrouwen, bedrieglijke bankbreuk, valsheid in geschrifte, het witwassen van geld en fraude, tenzij de aanvraag via een erkende hulpverleningsinstantie wordt gedaan. In het laatste geval dient de rekening door de hulpverleningsinstantie te worden beheerd. De bank kan het pakket echter niet weigeren op grond van het feit dat de aanvrager is geregistreerd bij het Bureau Krediet Registratie in Tiel. De bank mag wel weigeren een basisrekening te openen indien een cliënt al een bankrekening heeft of al bij een andere bank een bankrekening in het verleden heeft geopend.

Het Klachteninstituut Financiële Dienstverlening (Kifid) is bevoegd ter zake van de geschillen naar aanleiding van of in verband met het Convenant.

3. Praktijk

Bij het uitspreken van de Wsnp, zal de bewindvoerder, de bank(en) aanschrijven met het verzoek de bankrekening(en) per onmiddellijk te blokkeren. Veelal wordt de bankrekening kort na de uitspraak al door de bank zelf geblokkeerd in afwachting van de reactie van de bewindvoerder. Na controle van de rekening op een eventueel aan de boedel toebehorend saldo per datum uitspraak, kan de bewindvoerder vervolgens de bank waar de bankrekening(en) wordt (worden) gehouden, verzoeken een aan de boedel toekomend positief saldo over te laten maken op de boedelrekening en vervolgens de bankrekening te deblokkeren, dan wel verzoeken een nieuwe bankrekening aan saniet ter beschikking te stellen. Indien de bewindvoerder een positief saldo aantreft en dat naar de boedelrekening laat overmaken dan dient wel rekening gehouden te worden met het feit dat saniet nog de beschikking houdt over het leefgeld tot de datum waarop het volgende inkomen wordt overgemaakt. De bewindvoerder kan hiervoor de VTLB-berekening als uitgangspunt nemen.

Het komt echter met enige regelmaat voor dat een bank, met name de ING-Bank, een saniet niet de beschikking geeft over een bankrekening. Als argumenten worden gebruikt dat er al langere tijd geen inkomen op de bankrekening is gestort of dat sprake is van langdurige roodstand en langere tijd geen gebruik is gemaakt van de bankrekening. Gelet op het Convenant mogen dit soort argumenten niet leiden tot weigering van de bank om een rekening vrij te geven. Wellicht dat de ING-Bank ervan uit gaat dat de rekeninghouder reeds bij een andere bank ook een bankrekening in gebruik heeft (gehad). In dat geval kan de bank zich het recht voorbehouden de aanvraag te weigeren en de aanvrager door te verwijzen naar de bank waar de (geblokkeerde) bankrekening loopt.

Vaak echter is een langdurige roodstand er de oorzaak van dat de bankrekening al langere tijd niet gebruikt wordt en heeft de rekeninghouder zich hierdoor gedwongen gezien tijdelijk een rekening van een derde te gebruiken om zijn of haar inkomen veilig te stellen. Dit is echter in de Wsnp een volstrekt ongewenste situatie, aangezien de bewindvoerder over die rekening geen controle kan uitoefenen. De bewindvoerder dient er dan ook op toe te zien dat saniet alle mogelijke moeite doet om weer snel over de eigen rekening te kunnen beschikken. Het is overigens uitdrukkelijk niet de taak van de bewindvoerder om een rekening te openen voor saniet. De werkzaamheden hierin worden beperkt tot het aanschrijven van de bank, waarna nog eventueel bij de bank nagebeld kan worden.

Wat kan de saniet nog doen? Hoewel in het Convenant wordt vermeld dat de Kifid bevoegd is ter zake van de geschillen naar aanleiding van of in verband met het Convenant, is de Kifid niet bevoegd om geschillen te behandelen met betrekking tot weigeringen van een bank om een bankrelatie met een cliënt aan te gaan (zie art. 9 sub f reglement Geschillencommissie Financiële Dienstverlening). Er ligt dan alleen nog de weg open naar de civiele rechter. Helaas is in Nederland het hebben van een bankrekening geen wettelijk vastgelegd recht, wel heeft de burgerlijke rechter reeds meerdere malen in het algemeen uitgesproken dat de bank uit hoofde van haar maatschappelijke positie een bijzondere zorgplicht heeft. Wellicht kan de bewindvoerder de saniet doorverwijzen naar het Juridisch Loket waarna een advocaat saniet verder kan bijstaan. Soms wil een brief van een advocaat die onder andere een beroep doet op het Convenant nog wel eens helpen. Overigens kan een saniet altijd proberen een bankrekening te openen bij een andere bankinstelling die niet is aangesloten bij het Convenant, zoals de Triodos-Bank en de ASN-Bank.