Franka in de wondere wereld van het schuldsaneringsrecht

Wsnp Periodiek augustus 2014, nummer 17

Berend Engberts

Franka is een paar jaar geleden gescheiden. Samen met haar ex-echtgenoot had ze een woning gekocht. Ze is met haar twee kinderen in de echtelijke woning blijven wonen. Deze staat te koop. De huizenmarkt ligt helaas vrijwel stil en het lukt niet een koper te vinden. De vraagprijs is inmiddels aanzienlijk lager dan de hypotheekschuld. Franka heeft naast deze hypotheekschuld een kleine betalingsachterstand bij de bank. Ze kan de hypotheeklasten niet meer helemaal betalen. Aflossen van de hypotheekschuld lukt helemaal niet meer. Ook een aantal andere rekeningen is niet meer betaald. De ‘onderwaarde’ van de woning (verwachte verkoopprijs minus schuld) is naar schatting ongeveer € 50.000,-. Franka werkt vier dagen per week en verdient € 2.000,per maand. Haar ex-echtgenoot is in geen velden of wegen te bekennen. Franka ziet het niet meer zitten. Hoe komt ze hier ooit nog uit? Franka gaat naar een (schuldsanerings)jurist en vraagt: Kan ik worden toegelaten tot de schuldsaneringsregeling? En zo ja, moet ik dan hypotheekrente blijven betalen en kan ik dat uit mijn inkomen blijven doen? Wat gebeurt er als mij dat niet lukt? Kan ik in mijn huis blijven of moet dit verkocht worden?

De schuldsaneringsjurist zucht diep. Dit lijken eenvoudige vragen, maar het antwoord kan ik zo een twee drie niet geven. Het is duidelijk dat als jouw woning tijdens de schuldsaneringsregeling wordt verkocht, de ‘restvordering’ wordt weggesaneerd met de schone lei. Dat staat duidelijk in art. 349 lid 3 van de Faillissementswet. Sinds 2009 is ook duidelijk dat de hypotheekschuld “niet onder de werking” van de schuldsaneringsregeling valt. Hiermee wordt bedoeld dat de schuldsaneringsregeling geen invloed heeft op die schuld en op de verhouding tussen de schuldenaar en de schuldeiser. De Hoge Raad, dat zijn de hoogste rechters, heeft dat in dat jaar beslist.¹ Dat zou betekenen dat je de hypotheekrente in de schuldsaneringsregeling moet blijven betalen. Dit volgt ook uit art. 303 lid 1 van de Faillissementswet. Het is niet helemaal duidelijk of je de verplichting om de hypotheekschuld af te lossen ook moet nakomen. Dat art. 303 gaat namelijk alleen over rente die op schulden betaald moet worden. Omdat de hypotheekschuld buiten “de werking” van de schuldsaneringsregeling valt, kan je zeggen dat die aflossingsverplichting wel blijft bestaan. Ik begrijp dat je de hypotheekrente niet kan betalen uit je inkomen. Franka knikt. Als dat zo is, ontstaan er nieuwe schulden in de schuldsaneringsregeling en dan kan de rechter je wel eens de toelating tot schuldsaneringsregeling weigeren.² Je mag namelijk in de schuldsaneringsregeling geen nieuwe schulden maken. Maar misschien lukt het wel om die rente te blijven betalen. In de schuldsaneringsregeling mag je namelijk een deel van je inkomen houden om van te leven. Rechters hebben bedacht dat in jouw geval met die hypotheekrente rekening wordt gehouden.³ Dat is wel een beetje gek want de Hoge Raad heeft duidelijk gezegd dat die hypotheekschuld buiten die schuldsaneringsregeling valt. Misschien moet je dit zien als een soort vergoeding voor het feit dat je een dak boven je hoofd hebt.

Franka slaat de schrik om het hart als ze hoort dat ze misschien geen schuldsanering kan krijgen, maar zij heeft wel goed opgelet. Als mijn huis wordt verkocht dan wordt alles toch weggesaneerd? Geldt dat dan ook niet voor die nieuwe schuld wegens nieuwe hypotheekrente?

De schuldsaneringsjurist twijfelt en leest art. 349 lid 3 nog eens na. Daar staat dat ‘de vordering’ van de hypotheekgever die na verkoop van de woning overblijft als gewone, concurrente schuld wordt behandeld. Ja, dat zou inderdaad kunnen. Maar zeker is dat toch niet want de meeste rechters vinden dat de hypotheekrente betaald moet blijven worden. Sommige rechters zeggen dat je de hypotheekrente moet blijven betalen en dat dat met terugwerkende kracht vervalt als de woning in de schuldsaneringsregeling wordt verkocht.⁴

Franka raakt steeds meer in verwarring. Zij pakt haar tablet en leest de wetsartikelen die de jurist noemde nog eens door. Zij ziet dan in art. 303 lid 3 staan dat de rechter kan beslissen dat wel hypotheekrente moet worden betaald over de hypotheekschuld. Hoe kan dat nou?

De jurist zucht diep. Dat staat daar inderdaad, dat heb je goed gelezen. Maar het grappige of beter gezegd vreemde is dat de wetgever art. 303 lid 3 in 2008 in de wet heeft gezet, omdat hij dacht dat de hypotheekschuld wél onder de werking van de schuldsaneringsregeling viel zodat géén rente betaald hoefde te worden. Deze wijziging moet worden gezien in samenhang met de toevoeging in art. 358 dat de hypotheekschuld dan - als art. 303 lid 3 wordt gebruikt - niet onder de werking van de schone lei valt. De rechter kon dus beslissen dat de hypotheekschuld als het ware uit de schuldsaneringsregeling gelicht werd. Hij deed dit om het mogelijk te maken dat de met de hypotheekschuld belaste woning van een schuldenaar niet werd verkocht omdat er geen overwaarde was en de hypotheeklasten redelijk laag (lager dan de te verwachten huur na verkoop en verhuizing) waren. Het was dan beter dat de schuldenaar eigenaar bleef van de woning en daarin dus ook na de schone lei kon blijven wonen. Dat klonk allemaal mooi, maar de Hoge Raad heeft – ik noemde dat al – in 2009 beslist dat de wetgever zich in de interpretatie van zijn eigen wetgeving had vergist. De hypotheekschuld valt, aldus de Hoge Raad, per definitie niet onder de werking van de schuldsaneringsregeling zodat de wijzigingen van art. 303 en 358 niet nodig waren! Franka’s woning staat op funda.nl maar als het even kan, wil ze de woning behouden. Kan ik dan nog een beroep doen op art. 303 lid 3, vraagt ze daarom. Dat zou wel kunnen, maar waarschijnlijk schiet je daar niet veel mee op omdat dan de hele hypotheekschuld buiten schot blijft (art. 358) en je nog steeds die onderwaarde van ongeveer € 50.000,hebt. Bovendien kan de bank altijd zeggen dat ze de woning toch wil verkopen. De bank heeft daarin het laatste woord. Dat staat in art. 57 van de Faillissementswet.

Franka googlet de beslissing van de Hoge Raad erbij. Ze leest daarin dat een bij toelating bestaande hypotheekschuld buiten de werking van de schuldsaneringsregeling valt “behoudens voor zover die vorderingen niet op de verbonden goederen verhaald kunnen worden.” Franka leest dat nog een paar keer. Betekent dat dat zij dan alleen hypotheekrente hoeft te betalen over haar schuld minus de onderwaarde van € 50.000,of wat die onderwaarde ook is?

De jurist begint zijn geduld te verliezen. Die Franka is wel heel kritisch, zoveel lastige vragen. Nee, dat zal de Hoge Raad niet bedoeld hebben. Ik denk dat die hoogste rechters hier dachten aan dat art. 349 lid 3 over die restschuld die weggesaneerd moet worden. Maar ook dit is niet helemaal duidelijk.

Franka begrijpt er ondertussen weinig meer van. Een wetgever die zijn eigen wet volgens de hoogste rechter verkeerd interpreteert en een wetgeving die volgens de hoogste rechter overbodig is en dan is nog niet duidelijk of zij hypotheekrente moet blijven betalen als de woning te koop staat. Het kan blijkbaar zelfs zo zijn dat die rente betaald moet worden maar dat dat bij verkoop van de woning achteraf gezien niet nodig was!? Mensen met onderwaarde die niet in de schuldsaneringsregeling kunnen komen? Hoe kan dit allemaal? Waarom heeft de wetgever niets gedaan? Waarom wordt niet duidelijk hoe het zit?

De jurist kijkt stiekem op zijn horloge. Ja, dat ben ik helemaal met je eens, maar duidelijker kan ik het niet maken. Het is gewoon een ingewikkeld probleem.

De volgende dag vindt de jurist een e-mail van Franka in zijn mail box:

“Dankuwel voor de informatie en antwoorden. De antwoorden waren ingewikkeld, maar één ding is mij wel duidelijk: het saneren van schulden van mensen zoals ik is in dit land niet goed geregeld. Met 1 miljoen onder water staande huizen is het onbegrijpelijk dat er geen goede en duidelijke regeling is. Ik ben geen jurist, maar volgens mij moet de regeling zo zijn dat de onderwaarde van mensen zoals ik wordt weggesaneerd, zonder dat het huis verkocht moet worden. Want als mijn huis wordt verkocht en ik ga daarna de schuldsaneringsregeling in wordt de restschuld ook kwijtgescholden!

Mijn kinderen en ik wonen al jaren met veel plezier in dit huis. Verkoop van mijn huis betekent verhuizing en dat kost mij veel geld. Dat ik niet heb :(. De bank schiet er denk ik ook niets mee op. Als mijn onderwaarde wordt kwijtgescholden, is mijn hypotheekschuld weer gelijk aan de waarde van het huis, dan kan ik de rente prima betalen en kan ik ook wat gaan aflossen. Het kost de bank € 50.000,- maar als het huis in een schuldsaneringsregeling wordt verkocht is hun ‘schade’ waarschijnlijk veel groter. Tegenover die kwijtschelding ben ik graag bereid 3 jaar lang zoveel mogelijk te sparen voor mijn schuldeisers, te weten de bank. Ook als dat betekent dat ik full time moet werken. In mijn geval zal dat ‘sparen’ niet zoveel opleveren, maar ik kan begrijpen dat dat de prijs is die ik betaal en omdat de bank ook een prijs betaalt is dat fair.”

Voetnoten

1. HR 13 maart 2009, LJN BG7996.
2. Hof Arnhem-Leeuwarden 18 april 2014, ECLI:nL:GHARL:2014:3029.
3. Recofa notitie Wsnp en eigen woning, te vinden op www.wsnp.rvr.org.
4. Amsterdam 19 december 2012, ECLI:NL:RBAMS:2012:BY469.